Gluten - czym jest, kiedy szkodzi, kiedy wykluczyć go z diety. Sprawdź, czym jest celiakia i co jeść przy nietolerancji glutenu

Coraz częściej słyszy się o nieprawidłowej reakcji organizmu na gluten, który jest białkiem znajdującym się w niektórych zbożach. Ostatnio modne jest również stosowanie diety bezglutenowej bez żadnych wskazań medycznych.

Sprawdź, czym jest gluten, jak wpływa na zdrowie i czy jego wyeliminowanie z diety jest zawsze konieczne.

Czym jest gluten?

Gluten to mieszanina białek występujących w roślinach, a dokładniej w niektórych ziarnach zbóż, z których produkuje się mąkę. W związku z tym produkty mączne, takie jak ciasta, makarony czy pieczywo, kojarzone są z wysoką zawartością glutenu. 

Gluten odpowiada za sprężystość i elastyczność, co jest szczególnie istotne w piekarnictwie. Dzięki niemu, podczas wyrabiania ciasta możliwe jest uzyskanie odpowiedniej konsystencji wyrobu. 

Do zbóż, w których występuje gluten zalicza się:

• pszenicę,
• jęczmień,
• owies,
• żyto.

W jakich produktach znajduje się gluten?

Gluten znajduje się nie tylko w zbożach. Dodawany jest również do wielu produktów, szczególnie tych przetworzonych, takich jak np. przetwory mięsne, przetwory mleczne, gotowe produkty czy dania typu fast food. 

Ponadto w wielu zakładach produkcyjnych przetwarzających zboża glutenowe dochodzi do zanieczyszczenia linii produkcyjnej, co powoduje, że jego niewielkie ilości są obecne we wszystkich artykułach spożywczych produkowanych na terenie zakładu.

Działanie glutenu na organizm

Gluten nie jest szkodliwy dla zdrowia. Wykazuje pozytywny wpływ na jelita działając jak naturalny prebiotyk, pobudzając wzrost i aktywność korzystnych bakterii obecnych w jelicie grubym. W związku z tym nie zaleca się osobom zdrowym przechodzenie na dietę bezglutenową. 

Jednak u niektórych osób po jego spożyciu może dochodzić do nieprawidłowej reakcji organizmu i wystąpienia szeregu objawów, takich jak m.in. ból brzucha, biegunka, zaparcia, utrata masy ciała, przewlekłe zmęczenie, zmiany skórne, a nawet zaburzenia rozwoju u dzieci. 

Występowanie dolegliwości po spożyciu produktów zawierających gluten, może świadczyć o tym, że organizm nie potrafi przetrawić tej mieszaniny białek roślinnych, co określa się jako alergię lub nadwrażliwość na gluten. 

Alergia na gluten

Gluten należy do najczęstszych alergenów pokarmowych. U osób uczulonych na ten rodzaj białek roślinnych, spożycie glutenu powoduje natychmiastową reakcję organizmu, która może powodować wiele nieprzyjemnych dolegliwości. 

Objawy uczulenia na gluten to m.in. bóle brzucha, trudności z oddychaniem, wystąpienie zmian skórnych (wysypka, pokrzywka), a nawet wstrząs anafilaktyczny. 

Nadwrażliwość na gluten

Nadwrażliwość na gluten (nieceliakalna nadwrażliwość na gluten) to rodzaj nieprawidłowej reakcji układu odpornościowego, która pojawia sie po spożyciu glutenu. Najczęściej dotyka osób dorosłych, a objawy mogą pojawić się od kilku godzin do kilku dni po spożyciu zbóż zawierających gluten. 

Głównymi objawami nadwrażliwości na gluten są:

• bóle brzucha,
• biegunki,
• wzdęcia,
• uczucie splątania,
• wahania nastroju,
• przewlekłe zmęczenie,
• bóle głowy, 
• bóle stawów i mięśni.

Diagnostyka choroby polega na wykluczeniu celiakii i alergii oraz obserwacji pacjenta podczas stosowania diety bezglutenowej i po ponownym wprowadzeniu do jadłospisu produktów zawierających gluten. 

Nadwrażliwość i alergia na gluten może z czasem ustąpić. Warunkiem jest stosowanie diety bezglutenowej do czasu ustąpienia objawów. 

Celiakia

Celiakia to choroba autoimmunologiczna o podłożu genetycznym, która wywołuje przewlekły stan zapalny prowadzący do zmian w błonie śluzowej jelit. Na skutek choroby zanikają kosmki jelitowe, czyli małe wypustki jelita cienkiego, które odpowiadają za wchłanianie składników odżywczych. 

Wyróżnia się trzy rodzaje celiakii:

• celiakia pełnoobjawowa,
• celiakia skąpoobjawowa,
• celiakia utajona.

W zależności od rodzaju, celiakia może powodować różne objawy, takie jak bóle brzucha, biegunka, bóle kości i stawów, zaburzenia miesiączkowania u kobiet, zaburzenia płodności, zanik szkliwa zębów czy depresję.

Spożywanie glutenu przez osobę chorą na celiakię

Osoby chore na celiakię powinny bezwględnie unikać glutenu. Zjedzenie nawet śladowych ilości tej substancji, może powodować silne objawy choroby i pogorszyć samopoczucie. 

Obecność glutenu w produktach można sprawdzić na etykiecie. Jeśli na przetworzonym produkcie znajduje się symbol przekreślonego kłosa, można być pewnym, że nie zawiera glutenu. 

Kolejną grupą produktów są produkty bezglutenowe, tzw. gluten free. Takie oznaczenie informuje konsumenta, że wyrób jest całkowicie wolny od tego rodzaju białek roślinnych. Obecnie, można je dostać w większości sklepów. 

Co jeść przy nietolerancji glutenu? 

Dieta przy trwałej nietolerancji glutenu powinna opierać się na warzywach, owocach, zdrowych tłuszczach i zbożach, takich jak amarantus, gryka, proso, sorgo czy tapioka. W jadłospisie należy zawrzeć również źródła białka, w postaci mięsa, ryb, owoców morza, jajek i roślin strączkowych. 

Białek glutenowych nie znajdziesz także w soi i jej przetworach, nasionach chia, niektórych czekoladach oraz w większości napojów (z wyjątkiem piwa). 

Stosowanie diety bezglutenowej 

Eliminacja glutenu z diety to konieczność w celiakii. Chociaż na początku może wydawać się trudna do wprowadzenia, to warto się trzymać jej założeń. Dzięki temu, możliwe jest zmniejszenie objawów choroby, regeneracja błony śluzowej jelit, poprawa samopoczucia oraz ogólna poprawa stanu zdrowia.  

Jak gluten wpływa na organizm - podsumowanie

Gluten jest mieszaniną białek roślinnych występujących naturalnie w zbożach. Dla osób zdrowych nie jest szkodliwy, ale problem zaczyna się, gdy organizm nie potrafi trawić tego rodzaju białek, co może objawiać się jako alergia lub nietolerancja glutenu. 

Do chorób związanych z glutenem zalicza się również celiakię. Jest to choroba przewlekła, w której gluten powoduje przewlekły stan zapalny, co prowadzi do zaniku kosmków jelitowych, odpowiadających za wchłanianie składników mineralnych. 

Jeśli produkty zawierające gluten powodują u Ciebie niepożądane objawy, to zasięgnij porady lekarskiej i przeprowadź pełną diagnostykę. Tylko w ten sposób dowiesz się, czy stosowanie produktów, które nie zawierają glutenu, jest najlepszą formą leczenia. 

Bibliografia:

1. Polskie Stowarzyszenie Osób z Celiakią i na Diecie Bezglutenowej: Celiakia I dieta bezglutenowa- praktyczny poradnik. Wydanie VIII, Warszawa 2012.
2. Kunachowicz H.:  Dieta bezglutenowa – co wybrać? Wydawnictwo Lekarskie PZWL. Wydanie 2, Warszawa 2015.