Czym jest insulinooporność? – przyczyny, objawy i leczenie

Zaburzenia gospodarki węglowodanowej, które mogą objawiać się na wiele sposobów i przyczyniać się do obniżenia jakości życia, są coraz częściej diagnozowane. W ostatnim czasie wśród takich zaburzeń wyróżnia się insulinooporność, czyli stan obniżonej wrażliwości komórek na działanie insuliny. Brak podjęcia leczenia zwiększa prawdopodobieństwo rozwoju cukrzycy typu 2 i chorób układu sercowo-naczyniowego, dlatego warto wiedzieć, co odpowiada za utrzymanie prawidłowego stężenia glukozy we krwi.

Przeczytaj artykuł i sprawdź, jakie są przyczyny i objawy insulinooporności oraz co należy jeść, aby wyleczyć się z tego zaburzenia.  

Insulinooporność – co to jest?

Insulinooporność (ang. Insulin Resistance) to zaburzenie metaboliczne, w którym dochodzi do stanu obniżonej wrażliwości komórek na działanie insuliny – hormonu regulującego stężenie glukozy we krwi. Wytwarzanie coraz większych ilości insuliny osłabia pracę trzustki i przyczynia się do odkładania tkanki tłuszczowej, co skutkuje przybieraniem na wadze, doprowadzając do nadwagi i otyłości. 

Warto wiedzieć, że insulinooporność często występuje w towarzystwie innych chorób, takich jak m.in.:

• hipercholesterolemia,
• hipertrójglicerydemia,
• nadciśnienie tętnicze,
• zespół policystycznych jajników (PCOS).

Przyczyny insulinooporności

Jedną z przyczyn insulinooporności są uwarunkowania genetyczne. Uważa się bowiem, że u niektórych osób dochodzi do produkcji insuliny o nieprawidłowej budowie, co określa jako tzw. zespół zmutowanej insuliny.

Obniżenie wrażliwości organizmu na insulinę może być również spowodowane zbyt dużą ilością tkanki tłuszczowej u osób z nadwagą i otyłością. Tkanka tłuszczowa trzewna gromadząca się wewnątrz jamy brzusznej jest aktywna hormonalnie i produkuje hormony, których działanie jest przeciwstawne w stosunku do insuliny. Wśród nich wymienia się m.in. androgeny, glukagon, hormon tarczycy (nadczynność tarczycy), hormon wzrostu (akromegalia) i kortyzol.

Ponadto tkanka tłuszczowa posiada zdolność do uwalniania dużej ilości wolnych kwasów tłuszczowych do krwi, które organizm zaczyna wykorzystywać jako źródło energii zamiast glukozy. To powoduje jej wzrost we krwi i wzmożoną produkcję insuliny przez trzustkę.   

Do insulinooporności może także doprowadzić:

• ciąża,
• niezdrowa dieta obfitująca w tłuszcze i węglowodany proste,
• niska aktywność fizyczna,
• palenie tytoniu,
• picie alkoholu, 
• przyjmowanie niektórych leków,
• siedzący tryb życia. 

Objawy insulinooporności

Do najczęstszych objawów insulinooporności należą:

• senność po posiłku,
• brak energii,
• ciągłe zmęczenie,
• częste bóle głowy,
• duża ochota na słodycze,
• nadmierna potliwość,
• problemy ze snem w nocy,
• trudności w redukcji masy ciała, 
• zaburzenia koncentracji,
• zwiększenie apetytu.

Dodatkowo w przypadku insulinooporności, obserwuje się problemy skórne (ciemne plamy pod pachami, trądzik), nadmierne owłosienie (np. rękach, plecach, udach), trudności z zajściem w ciąże, a także nieprawidłowości w badaniach krwi, takie jak np. wysokie stężenie trójglicerydów i zwiększone stężenie kwasu moczowego. 

Warto zdawać sobie sprawę, że brak zmian w stylu życia u osób z insulinoopornością może prowadzić do rozwoju cukrzycy typu 2, chorób serca, a nawet raka i nawrotu nowotworu, co zostało udowodnione w badaniu opublikowanym w 2024 roku. 

Jak zdiagnozować insulinooporność?

Aby potwierdzić lub wykluczyć zaburzenia metabolizmu glukozy w organizmie, poza występowaniem charakterystycznych objawów, powinno się również przeprowadzić doustny test obciążenia glukozą (OGTT) i krzywą insulinową. 

Doustny test tolerancji glukozy to najczęściej wykonywane badanie diagnostyczne w insulinooporności, które polega na pomiarze stężenia glukozy we krwi na czczo, a następnie po jednej i dwóch godzinach od wypicia roztworu 75 g glukozy.

Niektórzy lekarze rekomendują tylko oznaczenie stężenia glukozy i insuliny na czczo, ponieważ to wystarcza do obliczenia wskaźnika insulinooporności HOMA-IR, który jeśli wynosi powyżej 2,5, to świadczy o występowaniu tego zaburzenia. Jednak warto również sprawdzić, jak te parametry zachowują się po przyjęciu posiłku. 

Leczenie insulinooporności

W leczeniu insulinooporności najważniejsze jest działanie niefarmakologiczne, które polega na wprowadzeniu zmian w stylu życia. Podstawę powinna stanowić dieta z niskim indeksem glikemicznym, dzięki której udaje się uniknąć szybkich wyrzutów glukozy we krwi i ustabilizować masę ciała. 

Regularna aktywność fizyczna również pomaga zwiększyć wrażliwość tkanek na działanie insuliny. Ponadto zmniejsza prawdopodobieństwo podwyższonego stężenia insuliny, sprzyja wzrostowi tkanki mięśniowej i pomaga w redukcji tkanki tłuszczowej u osób z nadwagą i otyłością. 

Ponadto warto zrezygnować z używek, takich jak alkohol i papierosy, co przekłada się na poprawę samopoczucia i wyników glikemii.

Dieta dla osób z insulinoopornością

Dieta w insulinooporności pomaga zmniejszyć zaburzenia metabolizmu glukozy oraz poprawić glikemię poposiłkową i wrażliwość komórek na insulinę. Dlatego jej składniki powinny opierać się o jak najmniej przetworzone produkty, które mają niski indeks glikemiczny. 

Produkty z niskim indeksem glikemicznym

Indeks glikemiczny wiąże się z występowaniem cukru w danym produkcie, dlatego wszystkie produkty niezawierające węglowodanów lub posiadające ich niewielkie ilości, mają ten wskaźnik bliski zeru. 

Do produktów z niskim indeksem glikemicznym zalicza się m.in:

• awokado,
• drób,
• jaja,
• mięso,
• nasiona,
• oleje roślinne,
• orzechy,
• pestki,
• ryby, 
• sałatę, 
• sery.

Co jeść w insulinooporności?

W diecie osób z insulinoopornością nie powinno zabraknąć świeżych warzyw i owoców, które są źródłem składników odżywczych i błonnika, korzystnie wpływającego na sytość po posiłku. Najlepiej aby stanowiły one połowę talerza każdego posiłku, z zachowaniem proporcji więcej warzyw niż owoców. Z owoców szczególnie polecane są owoce jagodowe, np. borówki, maliny i truskawki, które zawierają niewiele węglowodanów i są korzystne dla glikemii. 

Węglowodany złożone a stężenie glukozy

W diecie osób z insulinoopornością zaleca się również spożywanie węglowodanów złożonych w postaci pełnoziarnistych produktów zbożowych, takich jak np. gruboziarniste kasze, makarony z pełnego ziarna, otręby żytnie czy ryż brązowy. Jednak należy je odpowiednio przygotować (ugotować al dente) i nie przesadzać ze zjadaną ilością. 

Białko w insulinooporności

Kolejnym makroskładnikiem, którego nie może zabraknąć w diecie insulinoopornych jest białko, którego odpowiednia ilość zmniejsza glikemię po posiłku i korzystnie wpływa na sytość. Najlepszym źródłem białka w diecie jest mięso, ryby, jaja i chudy nabiał.

Tłuszcze w diecie dla insulinoopornych

Nie należy również zapominać o tłuszczu, który ma pozytywny wpływ na stan zapalny i insulinowrażliwość, prowadząc do zmniejszenia stężenia glukozy we krwi. Jednak nie wszystkie tłuszcze mają takie właściwości. W insulinooporności zaleca się tłuszcze roślinne, w postaci oliwy z oliwek, nasion, pestek, orzechów czy awokado. 

Zalecenia dietetyczne dla osób z insulinoopornością

Aby utrzymać stabilny poziom glukozy we krwi i przywrócić prawidłową wrażliwość tkanek na insulinę, należy przestrzegać zasad zdrowego żywienia i regularnie uprawiać aktywność fizyczną, dopasowaną do trybu życia i preferencji. 

Poniżej znajdują się zalecenia, które pomogą w poprawie stylu życia:

• Spożywaj 4-5 posiłków o regularnych porach.
• Nie podjadaj między posiłkami.
• Unikaj produktów wysokoprzetworzonych o dużej zawartości cukru i tłuszczów zwierzęcych.
• Staraj się nie dosładzać kawy i herbaty lub spożywaj słodzone napoje do posiłku.
• Wybieraj produkty pełnoziarniste bogate w błonnik.
• Spożywaj źródła pełnowartościowego białka (mięso, ryby, jaja, chudy nabiał).
• Dodawaj do potraw tłuszcze roślinne.
• Pamiętaj o regularnej aktywności fizycznej (najlepiej każdego dnia).

Czym jest insulinooporność – podsumowanie

Insulinooporność to zaburzenie metaboliczne, które polega na obniżonej wrażliwości komórek na działanie insuliny, co powoduje nieprawidłową tolerancję glukozy po posiłkach. Objawia się to poprzez senność po posiłkach, przewlekłe zmęczenie, zwiększenie apetytu czy problemy z redukcją masy ciała.

Najlepszą metodą leczenia insulinooporności jest odpowiednia dieta oparta o produkty z niskim indeksem glikemicznym, a także regularna aktywność fizyczna, która pozwala zwiększyć wrażliwość tkanek na insulinę. Tylko długotrwałe zmiany w stylu życia pomogą przywrócić prawidłowe funkcjonowanie gospodarki węglowodanowej i uchronią przed rozwojem poważniejszych chorób, w tym chorób serca i cukrzycy typu 2.