Cukier – wpływ cukru na zdrowie człowieka. Co się dzieje w organizmie po spożyciu cukru?

Cukier dostępny jest w większości produktów dostępnych w sklepach. Znajdziemy go nie tylko w słodyczach, ale również przetworach, sokach owocowych, sosach, zupach, a nawet chlebie. Obecnie uznawany jest za główną przyczynę nadwagi i otyłości, a także wielu chorób cywilizacyjnych, takich jak cukrzyca czy insulinooporność.

Dowiedz się, do czego prowadzi spożywanie cukru i czy jest on niezbędny w naszej diecie.

Czym jest cukier?

Pod względem budowy chemicznej, cukier to grupa związków chemicznych, do których zalicza się węglowodany proste, określane również jako cukry proste (np. glukoza, fruktoza, sacharoza) i węglowodany złożone, tzw. wielocukry (np. skrobia).

Węglowodany proste różnią się od węglowodanów złożonych przede wszystkim właściwościami i sposobem oddziaływania na organizm. Jednak najczęściej mówiąc o cukrze, mamy na myśli cukier spożywczy (cukier biały, stołowy), który w domowych warunkach używany jest do słodzenia potraw, napojów czy deserów.

Cukier to również potoczna nazwa sacharozy, którą otrzymuje się z buraków cukrowych lub trzciny cukrowej. 

Rodzaje cukru

Wyróżnia się dwa rodzaje cukru – naturalny i sztuczny. Cukier naturalny to rodzaj cukru występującego np. w owocach i warzywach. Cukier sztuczny to cukier wyprodukowany przez człowieka, który jest wykorzystywany w domach i dodawany do artykułów spożywczych w procesie produkcyjnym. 

Warto wiedzieć, że cukier może występować pod wieloma postaciami. Najczęściej dzieli się go na cukier buraczany i cukier trzcinowy, który sprzedawany jest jako biały cukier rafinowany oraz cukier brązowy, zawierający melasę nadającą mu brązowe zabarwienie. 

Cukier występuje również pod 60 różnymi nazwami. Do najpopularniejszych należą:

• dekstroza,
• dekstryna,
• maltodekstryna,
• maltoza,
• mannitol,
• melasa,
• cukier inwertowany,
• cukier kokosowy,
• cukier palmowy.

Inne określenia cukru to m.in. sorbitol, sukraloza, syrop kukurydziany, syrop glukozowo-fruktozowy, syrop z agawy, syrop słodowy jęczmienny, syrop klonowy, syrop ryżowy i syrop daktylowy. 

Mnogość określeń cukru sprzyja spożywaniu go w nadmiarze, ponieważ często nie zdajemy sobie sprawy, że znajduje się w wybranym produkcie spożywczym. Dodatkowo nazwy bywają tak skomplikowane, że nawet czytając skład ciężko domyślić się, że mamy do czynienia z cukrem. 

Rola cukru w organizmie

Cukier w postaci glukozy jest niezbędny dla prawidłowego funkcjonowania mózgu. Wraz z tlenem bierze udział w oddychaniu komórkowym, które przebiega w każdej komórce organizmu.  

Jednak nie oznacza to, że powinniśmy spożywać produkty zawierające cukier w nadmiarze. Organizm potrafi pobierać energię również z innych związków, które w wyniku przemian przekształcane są w glukozę. Co więcej, cukier jest składnikiem wysokoenergetycznym i nie dostarcza żadnych składników odżywczych. 

Cukier w żywności

Cukier występuje naturalnie (np. w owocach i warzywach) lub może zostać dodany do żywności podczas procesu produkcyjnego, co sprawia, że cukier jest składnikiem większości produktów spożywczych dostępnych w sklepach. Znajdziemy go przede wszystkim w słodyczach, ale również w pieczywie, dżemach, wędlinach, przetworach mlecznych, słonych przekąskach czy daniach gotowych. Jednak najwięcej cukrów dodanych występuje w napojach.

Słodkie napoje zawierają nadmiar cukru, jednocześnie nie dostarczając żadnych składników odżywczych tylko pustych kalorii. W takich napojach cukier najczęściej widnieje na liście składników pod nazwą cukier biały, fruktoza lub syrop glukozowo-fruktozowy. Warto również wiedzieć, że w środowisku dietetycznym napoje słodzone cukrem określane są jako płynny cukier. 

Skutki spożywania cukru

Nadmierne spożycie fruktozy lub innego rodzaju cukru ze słodkich napojów sprzyja próchnicy zębów, nadwadze, otyłości, a także przyczynia się do rozwoju chorób cywilizacyjnych, takich jak miażdżyca i cukrzyca. Warto mieć to na uwadze podczas robienia zakupów.

Cukry naturalnie występujące w żywności

Naturalne cukry występują głównie w owocach i warzywach. Kolejną grupą produktów dostarczających cukrów pod postacią węglowodanów złożonych, są produkty pełnoziarniste zbożowe, takie jak np. ryż, makaron czy kasza, które są również źródłem błonnika, witamin i składników mineralnych. 

Dlatego dieta powinna opierać się na węglowodanach złożonych, ponieważ dzięki zawartości błonnika, organizm po posiłku jest syty przez wiele godzin. Ponadto nie dochodzi do gwałtownego wzrostu poziomu cukru we krwi, tak, jak ma to miejsce po węglowodanach prostych.

Produktami, w których naturalnie występuje cukier jest również mleko i przetwory mleczne, miód, naturalne soki owocowe i koncentraty soków owocowych. 

Wpływ cukru na organizm człowieka 

Biały cukier należy do produktów wysokokalorycznych – w 100 gramach zawiera około 390 kcal. Nadmierne spożycie cukru, poza nadwagą i otyłością, powoduje problemy z gospodarką węglowodanową, co zwiększa ryzyko pojawienia się insulinooporności i cukrzycy. 

Co więcej, przyczynia się do zaburzeń układu hormonalnego, chorób metabolicznych, a także zwiększenia stresu oksydacyjnego, który odpowiada za starzenie się skóry i jest przyczyną powstania wielu chorób, np. nowotworów. Szkodliwość cukru wiąże się również z problemami z koncentracją oraz nadpobudliwością u dzieci.

Co się dzieje w organizmie po spożyciu cukru?

Spożywanie cukru wpływa niekorzystnie na cały organizm, prowadząc do wyrzutu insuliny. Insulina to hormon, który jest odpowiedzialny za kontrolowanie metabolizmu, w tym regulację poziomu glukozy we krwi, rozprowadzenie glukozy do komórek w celu dostarczenia energii i przekształcenie nadmiaru węglowodanów w tłuszcze. 

Insulina wpływa również na działanie wielu narządów (np. jajników), a jej prawidłowe działanie warunkuje zdrowie. Należy wiedzieć, że jest ona wytwarzana po każdym posiłku, a jej największy wzrost powoduje glukoza. W mniejszym stopniu białko i tłuszcz znajdujący się w posiłku. 

Wysokie spożycie cukru powoduje gwałtowne skoki, a następnie spadki poziomu glukozy we krwi. Takie wahania prowadzą do zaburzeń działania insuliny i wystąpienia jej obniżonej wrażliwości, co określa się jako insulinooporność. 

Insulinooporność objawia się m.in. sennością po posiłku, nadmiernym zmęczeniem, trudnościami z koncentracją, mgłą mózgową oraz szybkim męczeniem. Co więcej, insulinooporność powoduje przyrost masy ciała i hamuje spalanie tkanki tłuszczowej, co wręcz utrudnia odchudzanie. 

Cukier i jego działanie – podsumowanie

Cukier występuje pod wieloma różnymi nazwami, sprawiając, że często nie zdajemy sobie sprawy z jego spożywania. Producenci coraz częściej dodają go do produktów i można go znaleźć w pieczywie, dżemach, wędlinach, słonych przekąskach, daniach gotowych i wysoko przetworzonych produktach.

Im więcej spożywamy przetworzonej żywności, tym więcej cukru trafia do naszego organizmu, zwiększając ryzyko pojawienia się chorób metabolicznych (np. cukrzycy), próchnicy, problemów z koncentracją, nadwagi i otyłości. Cukier ma również działanie uzależniające, co sprawia, że tak ciężko zrezygnować z jego spożywania. Dlatego warto znać wpływ cukru na organizm i pamiętać o nim podczas robienia zakupów.

Źródła:

1. Aleksandra Żyłowska, Cukier w żywności – słodka pułapka, 2014. 
2. D. Kołożyn-Krajewska i T. Sikora. Cukier – charakterystyka towaroznawcza. Towaroznawstwo żywności. Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne Spółka Akcyjna, 2007, VII, 184-185.
3. Kłosiewicz- Latoszek L., Cybulska B., Cukier a ryzyko otyłości, cukrzycy i chorób sercowo-naczyniowych.